Dział 13 - Parzydełkowce

Źródło: Wikipedia

Parzydełkowce to zwierzęta żyjące w wodzie, zwykle w tropikalnych wodach słonych, choć występują też takie gatunki, które bytują w wodach słodkich. Cnidaria (od gr. knide – pokrzywa) mają budowę dwuwarstwową o symetrii promienistej. Przypuszcza się, że dawniej ich przodkowie mieli symetrię dwuboczną, lecz nastąpiła regresja do symetrii promienistej. Parzydełkowce mogą przybierać dwie formy: osiadłą i wolną (pływającą). Formę osiadłą określa się jako polip, a formę, która potrafi się efektownie przemieszczać meduzą. Należy pamiętać, że ani polip, ani meduza nie jest określeniem płci.

Największą role w ekosystemie odgrywają koralowce, które jak wiadomo budują rafy koralowe. Są to bardzo piękne istoty, dla których niejeden turysta zanurkował.

1- ektoderma, 2- mezoglea,  3- endoderma, 4- jama gastralna, 5- czułki/ramiona, 6- otwór gębowy
Źródło: notatki Grzegorza poddane lekkie korekcji.     

Wracając do budowy parzydełkowców i ich dwuwarstwowości to warstwą wewnętrzną jest oczywiści endoderma, która zawiera w sobie komórki gruczołowe, które wydzielają enzymy trawienne. Ektoderma (w. zewnętrzna) zbudowana  jest z komórek nabłonkowo-nerwowych i parzydełkowych (zwanych inaczej kindocystami). Parzydełka to struktury obronno-zaczepne, w postaci pęcherzyka umiejscowione są w komórkach ektodermy. W pęcherzyku zapakowana jest nić, która atakuje ofiarę. Ze względu na sposób działania, wyróżniamy trzy rodzaje parzydełek:

                1. Penetranty – ostro zakończone nici, puste w środku, działają na podobnej zasadzie jak strzykawki lekarskie. Wbijają się w ciało ofiary, wstrzykując jednocześnie parzący bądź obezwładniający płyn;
                2. Glutynanty – długie nici, tępo zakończone, pokryte lepką substancją. Ich działanie polega na unieruchomieniu ofiary po przylepieniu się do niej wielu takich parzydełek. Takim działaniom towarzyszy również wydzielanie parzącego płynu.
                3. Wolwenty – nici krótsze od glutynantów, oplatające ofiarę bądź przeciwnika.

Źródło: Biologia kl. 1, zakres rozszerzony, OPERON, strona 174 

Prócz tych typów komórek w każdej z warstw znajdują się komórki nabłonkowo-mięśniowe oraz komórki interstycjalne, które mają charakter embrionalny i mogą się przemieszczać. Pomiędzy endodermą i ektodermą znajduje się bezpostaciowa substancja – mezoglea. Mezoglea występuję zarówno w formie polipów jak i meduz, trzeba jednak zaznaczyć, że u meduz substancja międzywarstwowa jest grubsza.


Parzydełkowce posiadają jamę gastralną, w której zachodzi trawienie zewnątrz- i wewnątrzkomórkowe (przyjmuje się ją za prajelito). Czasem przy otworze gębowym meduz spotyka się ramiona nazywane płatami przygębowymi.

Morfologicznie polip i meduza mają kształt worka, meduza bardziej spłaszczonego (parasolowaty). Polip otwór gębowy skierowany ma ku górze, natomiast meduza pływa otworem gębowym skierowanym w stronę dna zbiornika wodnego. Polip jest formą osiadłą parzydełkowców, jednakże potrafi się poruszać na niewielkie odległości poprzez koziołkowanie, może także skurczyć się, kiedy zbliża się jakaś istota. Meduza natomiast porusza się ruchem odrzutowym, nie jest jednak w stanie przeciwstawić się prądowi morskiemu, nawet jeśli mierzy ponad dwa metry średnicy, a jej czułka sięgają kilkudziesięciu metrów.

Parzydełkowce nie mają wykształconego układu krążenia, układu oddechowego ani układu wydalniczego, procesy, które zwykle zachodzą w tych układach u tej grupy zwierząt odbywają się poprzez udział całej powierzchni ciała.

Meduzy posiadają narządy zmysłów, są to: statocysta i oczka. Oczka to skupiska komórek barwnikowych, które odpowiednio reagują na światło, są czasami otoczone przezroczysta ochronna tkanka, która spełnia zadania analogiczne do soczewki. Statocysta to ciekawy narząd równowagi, zbudowany z komórek mających wici oraz kamyczka weglano-wapniowego. Kamyczek (statolit) ten naciskając na wici komórek, daje meduzie sygnał, że znajduje sie w nieodpowiedniej pozycji. Statocysty i oczka występują w regularnych odstępach na brzegach dzwonu meduzy i określa się je wspólnie jako ciałka brzeżne lub ropalia.

Parzydełkowce żywią się zawiesiną organiczną i planktonem, ale niektóre gatunki potrafią polować na większe zwierzęta. U tych gatunków występuje specyficzne zjawisko podwójnego trawienia. Pokarm wprowadzony jest do jamy gastralnej, gdzie rozpoczyna się pierwszy etap jego obróbki – trawienie zewnątrzkomórkowe za pomocą enzymów produkowanych przez komórki gruczołowe. Wstępnie nadtrawiony i rozdrobniony pokarm jest potem fagocytowany przez komórki gastrodermy i rozpoczyna się drugi etap – trawienie wewnątrzkomórkowe. Niestrawione resztki są usuwane na zewnątrz, z powrotem przez otwór gębowy. 

Źródło: Wikipedia

Rozmnażanie bezpłciowe zachodzi głównie u polipów, rzadziej u meduz. Najczęstszy sposób takiego rozrodu to pączkowanie. Z polipa może wypączkować meduza. Rzadko u polipa dochodzi do podziału osobnika wzdłuż długiej osi ciała lub podziału poprzecznego.


Strobilizacja to charakterystyczny na parzydełkowców sposób rozmnażania bezpłciowego. Występuje ona u polipów, polega na tym, że polip dzieli się poprzecznie na takie jakby talerzyki, następnie szczytowe talerzyki odrywają się od polipa i stają się meduzami zwanymi efyrami. Efyry po kilku tygodniach stają się dorosłymi meduzami.

Metageneza. Źródło: notatki Grzegorza poddane lekkie korekcji.  

Rozmnażanie płciowe zachodzi zarówno u form osiadłych jak i wolnych. Gamety powstają z komórek interstycjalnych (charakter embrionalny) w gonadach. U parzydełkowców oba pokolenia są diploidalne. Niektóre gatunki wykazują regularną przemianę pokoleń, którą nazwano metagenezą.

W Polsce żyją 32 gatunki parzydełkowców.