czwartek, 18 sierpnia 2011

7. Tkanki roślinne – wyspecjalizowane grupy komórek

·         Tkanką nazywamy grupę komórek wyspecjalizowanych do pełnienie określonej funkcji w organizmie.
·         Komórki tworzące tkankę mają najczęściej wspólne pochodzenie (czyli wywodzą się z tej samej części zarodnika) i zbliżoną budowę (choć zdarzają się tkanki zbudowane z kilku odrębnych typów komórek). Najważniejszą cechą tych komórek jest konieczność przystosowania się do lądowego trybu życia (mając na myśli komórki roślinne).
·         Komórki roślinne połączone są pektynami, czyli cukrowcami, które splatają ze sobą ściany sąsiadujących komórek. Łączność między nimi jest możliwa dzięki systemowi jamek, przez które przenikają pasma cytoplazmy, zwane plazmodesmami.
·         W zależności od stopnia ewolucyjnego zaawansowania danej grupy roślin zielonych oraz od stopnia przystosowania do warunków lądowych stopień wykształcenia tych roślin jest różny.
·         Najbardziej rozwinięte rośliny to nasienne.
·         Wyróżniamy dwa podstawowe typy tkanek: twórcze i stałe.


7.1. Tkanki twórcze

·         Rośliny mają „nieograniczony wzrost” ponieważ rosną przez całe życie.
·         Rośliny przyrastają w ściśle określonych miejscach – najczęściej na szczycie łodygi i korzenia (wzrost) oraz pomiędzy wiązkami przewodzącymi (grubość). Jest to tak zwany wzrost zlokalizowany. Takie wzrastanie umożliwiają znajdujące się w tych miejscach specyficzne tkanki, zwane tkankami twórczymi lub merystemami.

Charakterystyka komórkowa tkanek twórczych

·         Komórki tworzące tkanki merystematyczny mają charakter embrionalny.
·         Są drobne, mają cienkie ściany komórkowe, gęstą cytoplazmę z niewielkimi wodniczkami, duże jądro.
·         W komórkach znajdują się proplastydy, czyli nie w pełni wykształcone plastydy.
·         Ich najważniejszą cechą jest zdolność do podziałów, dzięki tej cesze są one miejscem tworzenia się coraz to nowych komórek, które później różnicują i przekształcają w komórki tkanek stałych.

Rodzaje merystemów

·         Merystemy zazwyczaj dzieli się ze względu ich występowania w roślinie.
·         Merystemy:
Wierzchołkowe:
Wstawowe (interkalarne):
Boczne:
Przyranne (kallus):
Archesporialne:
Tworzą: stożki wzrostu łodygi i korzenia.
Umiejscowione są: na szczycie rosnącej łodygi i korzenia.
Powodują: przyrost na długość i nieznaczny na grubość.
Stożki wzrostu zbudowane są z komórek delikatnych i wrażliwych na uszkodzenia, są chronione w łodydze przez specjalnie ukształtowane liście okrywające, a w korzeniu – przez ochronną wielokomórkową czapeczkę.
Tworzą się one zazwyczaj u tych roślin, które szybko wykształciły na szczycie łodygi kwiat lub kwiatostan.
Umiejscowione są: wzdłuż łodygi w tak zwanych węzłach.
Powodują: przyrost pędu na długość.
Można je zaobserwować u niektórych roślin jednoliściennych (traw, turzyc), a spośród dwuliściennych między innymi także w goździkowych.
Tworzą: wtórne przyroście łodygi i korzenia na grubość.
Wyróżnia się dwa rodzaje:*Kambium (miazga twórcza):
Tworzy się w postaci walca wzdłuż łodygi i korzenia, pomiędzy łykiem i drewnem pierwotnym.
Powoduje: przyrost na grubość, który spowodowany jest tworzeniem się merystem nowych komórek drewna (zwykle środka walca) i łyka (na zewnątrz walca).
*Fellogen (miazga korkotwórcza):
Tworzy się pod skórką łodygi (czyli pod pierwotną tkanką okrywającą) i produkuje nowe warstwy komórek wtórnej tkanki okrywającej, zwane korkiem. Miazga korkotwórcza w typowej postaci nie występuje w korzeniu, jest w nim zastępowana przez zewnętrzną warstwę komórek walca osiowego, czyli okolnicę.
Tworzy się w miejscach zranienia rośliny najczęściej z okolicznych komórek tkanki miękiszowej.
Powoduje: stopniowe zabliźnianie się i zarastanie ran
Kallus powstaje zazwyczaj u roślin wieloletnich, mających postać drzew lub krzewów.
Tworzą: haploidalne zarodniki.
Umiejscowione są: w zarodniach.
Merystemy zarodkowe: Z nich w całości zbudowane są zarodki. Umiejscowione są: w nasionach.
Z takiej tkanki biorą początek niektóre inne merystemy. W jego komórkach zachodzą podziały mejotyczne.
·         Często stosuje się podział tkanek merystematycznych na pierwotne i wtórne.
Pierwotne:
Wtórne:
Np. wierzchołkowe, interkalarne, niektóre archesporialne.
To takie, które wywodzą się bezpośrednio z zarodkowego i powodują przyrost pierwotnej rośliny.
Np. boczne, przyranne, pozostałe archesporialne.
Powstają w komórkach należących do tkanek stałych, w określonych sytuacjach przyjmują powtórnie formę embrionalną - zdolną do podziałów.

7.2. Tkanki stałe

·         Cechą wyróżniającą komórki tych tkanek jest niezdolność do podziałów.
·         Są większe od komórek merystematycznych, mają grubszą wtórną ściankę komórkową, dużą wakuolę, często zajmującą prawie całe wnętrze komórki oraz w pełni wykształcone plastydy.
·         Są tak wyspecjalizowane, że czasem z komórki pozostaje tylko zgrubiała ściana a cale wnętrze (cytoplazma i wszystkie organelle) ulegają zniszczeniu.
·         Wyróżnia się następujące rodzaje tkanek stałych: okrywającamiękiszowawzmacniająca,przewodząca oraz wydzielnicza.

Tkanka okrywająca

·         Tkankę ta tworzy zewnętrzną powłokę roślin, chroni ją przed niekorzystnym wpływem czynników środowiska zewnętrznego oraz przed nadmiernym parowaniem wody.
·         Tkankę okrywająca dzielimy na: pierwotną i wtórną.
·         Tkanka pierwotna u roślin zielonych, a także w młodych organach drzew i krzewów ma postać jednowarstwowej skórki.
·         W częściach nadziemnych skórka nosi nazwę epidermy, a w korzeniach ryzodermy bądźepiblemy.
Komórki epidermy:
Ściśle do siebie przylegają, są żywe i pozbawione chloroplastów (wyjątkowo chloroplasty mogą być w skórce roślin cieniolubnych). Ich zewnętrzna ściana jest pogrubiona i dodatkowo pokryta z wierzchu, czyli adkrustowana warstwą tłuszczowców. Związki te zwane są kutyną, i tworzą jednolitą powłokę otaczającą całą nadziemną część rośliny – kutykulę.
Komórki ryzodermy:
Część podziemna rośliny nie ma tej warstwy ochronnej (zazwyczaj).
·         Skórka jest tkanką niejednorodną.
·         Jej komórki przekształcają się w charakterystyczne wytwory, np. aparaty szparkowewłoski,kolce, a także włośniki.
Aparaty szparkowe:
Są konieczne do wymiany gazowej i kontrolowania parowania wody, czyli transpiracji. Składają się z dwóch komórek szparkowych (wątrobowce – wyjątek), między którymi znajduje się szczelina. Napływ wody do tych komórek powoduje zwiększenie w nich uwodnienia, czyli turgoru. W zależności od typu aparatu szparkowego powoduje to albo wygięcie komórek (w dwuliściennych) albo ich rozsunięcie (u jednoliściennych), co prowadzi do powiększenia szczeliny. I odwrotnie, jeśli wody brakuje w komórkach. Największe skupisko aparatów szparkowych to spodnia powierzchnia liści, choć spotykane też są na wierzchu liści, na niezdrewniałych łodygach, na owocach. Nie ma ich w skórce korzenia.
Włoski:
Są tworami jedno- lub wielokomórkowymi. Spełniają różne funkcje.
*Rozgałęzione włoski tworzą grubą „filcową” powłokę na liściach i łodygach, zwaną kutnerem. Taka puchata warstwa chroni roślinę przed nadmiernym nasłonecznieniem i gwałtownymi zmianami temperatury, ograniczając parowanie, a także zniechęca pasożyty. Występują m.in., szarotki alpejskiej i dziewanny.
*Włoski czepne są zaopatrzone w różnego rodzaju haczyki, dzięki którym umożliwiają roślinom przyczepienie się do podłoża. Występują m.in., u chmielu iprzytulii czepnej.
*Włoski parzące pełnią funkcje obronne. Występują m.in., u pokrzywy.
*Włoski wydzielnicze (gruczołowe) produkują olejki zapachowe (np. pelargonii) lub enzymy trawienne w wypadku roślin owadożernych (np. rosiczki).
*Włoski są charakterystyczne dla nadziemnej części rośliny.
Kolce:
W ich tworzeniu bierze udział skórka oraz leżąca poniżej tkanka miękiszowa. W przeciwieństwie do cierni, które są skróconymi pędami, kolce nią mają własnej wiązki przewodzącej i dają łatwo się odłamać. Występują m.in., u róży, na jej łodydze.
Włośniki:
Tworzone są przez ryzodermę (skórkę korzenia) w jego szczytowej części. Są zawsze jednokomórkowe. Ich rolą jest zwiększenie powierzchni, która pobiera wodę i związki nieorganiczne (sole mineralne). Włośników nie mają rośliny wodne i żyjące w mikoryzie elektroficznej z grzybami.


Wtórna tkanka okrywająca

·         Korek (fellem) to wtórna tkanka okrywająca, tworzy się na organach wykazujących wtórny przyrost na grubość, zastępując skórkę, która z czasem odpada.
·         Korek jest wytworem fellogenu i składa się z licznych martwych komórek, z których pozostały jedynie ściany komórkowe wypełnione powietrzem. Ściany te zawierają substancje zwaną suberyną.
·         Jest on strukturą lekką i całkowicie nieprzepuszczalną dla gazów i pary wodnej. Dzięki takiej budowie korka, jest on znakomitym izolatorem termicznym. Ogranicza parowanie i wymianę gazową, dlatego wykształcone są przetchlinki, czyli miejsca w których komórki nie przylegają ściśle do siebie.
·         W przeciwieństwie do aparatów szparkowych, przetchlinki składają się z martwych komórek i są stale otwarte. Fellogen, oprócz tworzenia nowych komórek korka, często odkłada też jedną lub kilka warstw żywych komórek do wewnątrz. Mają one cechy komórek miękiszowych i zwane są fellodermą.
·         Łącznie wszystkie te trzy warstwy (korek, fellogen i felloderma) tworzą korkowicę.

Tkanka miękiszowa

·         Przez botaników bywa nazywana parenchymą, ale nie należy traktować jej jak parenchymę wypełniającą wnętrze jamy ciała płazińców.
·         Jest podstawowym rodzajem tkanek, które budują wnętrze rośliny.
·         Jej komórki są: dużemają dużą wakuolęcienkie ściany komórkowepomiędzy komórkami występują mniejsze lub większe przestwory komórkowe.
·         Podstawową postacią tej tkanki jest – miękisz zasadniczy, oprócz jego występuje też w kilku innych odmianach.
·         Charakterystyka miękiszów:
Miękisz asymilacyjny:
Jego komórki mają liczne soczewkowate chloroplasty; jego tkanka, która ma największy udział w fotosyntezie. Miękisz ten przybiera takie formy jak:

Miękisz gąbczasty:
ma duże przestwory komórkowe; występuje u roślin: jednoliściennych, dwuliściennych i paprotników.
Miękisz palisadowy:
zbudowany jest z komórek cylindrycznych o małych przestworach; występuje w górnej części liści u dwuliściennych i paprotników.
Miękisz wieloramienny:
jego komórki mają silnie pofałdowaną powierzchnię; występuje w igłach niektórych nagonasiennych.

Miękisz spichrzowy:
Nie posiada chloroplastów; zawiera liczne ziarna materiałów zapasowych tj. skrobi, tłuszczów lub białek; występuje w organach spichrzowych roślin, czyli np. w bulwach ziemniaków, korzeniach marchewki, liści kapusty, cebuli oraz w mięsistych częściach owoców i w nasionach.

Miękisz wodonośny:
Służy do magazynowania wody; występuje u roślin mających ograniczony dostęp do wody, na przykład u kaktusów, rozchodników czy wilczomleczy, czyli u tak zwanych sukulentów.

Miękisz powietrzny (przewietrzający):
Ma bardzo rozwinięty system przestworów międzykomórkowych, tworzące prawdziwe kanały wentylacyjne, którymi gazy mogą swobodnie przemieszczać się w roślinie. Taki miękisz występuje u roślin bagiennych i wodnych mających takie organy jak (np. korzeń), w których wymiana gazowa jest utrudniona.

Tkanka wzmacniająca

·         Tkanka ta jest przystosowana do obciążeń mechanicznych występujących w środowisku lądowym.
·         Komórki tkanki wzmacniającej mają zgrubiałe ściany, ich rozmieszczenie w roślinie powoduje wytrzymałość na czynniki dynamiczne (np. wiatr), a także statyczne (np. masa liści czy owoców).
·         Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje tkanki wzmacniającej: kolenchymę oraz sklerenchymę:
Kolenchyma (zwarcica):
Sklerenchyma (twardzica):
·         Jest zbudowana z komórek żywych.
·         Często jej komórki zawierają chloroplasty.
·         Jej komórki mają celulozowo-pektynowe wzmocnienia.
·         Albo w narożnikach komórek –kolenchymę kątową.
·         Albo na stycznych powierzchniach kolejnych warstw komórek – kolenchymę płatową.
·         Tkanka ta występuje w ogonkach liściowych oraz w obwodowych częściach młodych łodyg zielonych.
·         Nie hamuje wzrostu tych organów, bo zbudowana jest z elastycznych komórek.
·         Jest zbudowana z komórek martwych.
·         Jej komórki zawierają często samą ścianę komórkową.
·         W tych ścianach odkłada się cukier lignina (pomiędzy włóknami celulozowymi), czyli ściany są inkrustowane ligniną.
·         Ściany te nazywa się zdrewniałymi.
·         Włókna sklerenchymatyczne to wydłużone (do 10cm w łodygach) elementy sklerenchymy.
·         Elementy sklerenchymy mogą też być graniaste bądź okrągławe i wtedy nazywane są komórkami kamiennymi lub sklereidami (tworzą takie struktury, jak łupiny nasion np. orzechy, pestki); są też rozpuszczane w tkance miękiszowej np. w pobliżu gniazda nasiennego owocu gruszy.
·         Ogólnie włókna spotyka się w łodygach, które zakończyły swój wzrost, a także w drewnie wtórnym.

Tkanka przewodząca

·         Tkanka służy do transportu substancji w roślinie.
·         Transport odbywa się w dwóch kierunkach: od korzeni do liści – woda i sole mineralne; od liści po całej roślinie, w tym też organów spichrzowych – produkty fotosyntezy (asymilaty).
·         Rośliny dużo łatwiej transportują wodę niż asymilaty.
·         Wodę przewodzą łatwiej, ponieważ parując tworzy podciśnienie wyciągające w górę następne porcje wody bez użycia energii rośliny. Nazywa się to biernym mechanizmem transportu, zwany też siłą ssącą liści.
·         Produkty fotosyntezy natomiast muszą być jakby na siłę przepychane z komórki do komórki przy użyciu energii pochodzącej ze związków chemicznych (takich jak ATP). Proces ten nazywa się transportem aktywnym.
·         Z powodu transportu aktywnego i biernego mechanizmu transportu, tkanka przewodząca dzieli się na: drewno (ksylem) oraz łyko (floem).
·         Charakterystyka drewna i łyka:
Drewno (ksylem):
Łyko (floem):
·         Służy do transportu wody i soli mineralnych (czyli mechanizm transportu biernego).
·         Zbudowane jest z martwych komórek.
·         Ewolucyjnie starsze komórki nazywa się cewkami.
·         Cewki mają wrzecionowaty kształt i liczne jamki lejkowate o złożonej budowie.
·         Jamki te składają się z dwóch „lejków” odwróconych do siebie szerszymi stronami. Pośrodku jamki znajduje się krążek – torus, zawieszony on jest na ściankach pierwotnych komórek i pełni funkcje zatyczki.
·         Przepływ wody odbywa się przez jamki z komórki do komórki, czyli nie w linii prostej.
·         Bardziej zaawansowana forma drewna stworzona jest z naczyń.
·         Naczynia to ustawione w pionowo szeregi komórki, u których zanikły poprzeczne ściany, tak że tworzą rury, którymi woda może swobodnie wędrować w górę.
·         Ścianki są wzmocnione w formie np. spiralek, pierścieni.
·         Cewki występują u paprotników i nagonasiennych, a naczynia u okrytonasiennych.
·         Przewodzi produkty fotosyntezy.
·         Zbudowane jest z komórek żywych.
·         Pierwotniejszą formą łyka są komórki sitowe, które na swojej powierzchni mają skupiska prostych jamek, tak zwane pola sitowe.
·         Bardziej zaawansowaną formą komórek łyka są rurki sitowe, ułożone podobnie jak rurki naczyniowe jedna na drugiej w ciągi komunikacyjne.
·         W takim wypadku pola sitowe ułożone są na poprzecznych ścianach rurek.
·         W dojrzałych komórkach łyka na ogół zanika jądro komórkowe, a jego funkcje częściowo przejmują jądra sąsiednich komórek przyrurkowych.
·         Komórki sitowe występują u paprotników i nagonasiennych, a rurki sitowe u okrytonasiennych.

Drewno i łyko nie są tkankami jednorodnymi. Prócz wyżej wymienionych występują też w nich: włókna drzewne i łykowe – pełniące funkcje wzmacniające oraz komórki miękiszowe – pełniące funkcje odżywcze.
·         U roślin wykazujących wtórny przyrost na grubość wyodrębnia się dwa rodzaje tkanki przewodzącej: pierwotną (tworzy się bezpośrednio z merystemów wierzchołkowych) i wtórną(tworzy się przez merystemy boczne).
·         Tkanka wydzielnicza różni się od pozostałych tym, że nie zawsze tworzy wielokomórkowe struktury.
·         Zazwyczaj komórki tej tkanki są wyspecjalizowane, wydzielające określone substancje.
·         Biorąc pod uwagę położenie, wyodrębniamy dwie grupy utworów wydzielniczych:
Powierzchniowe:
Wewnętrzne:
·         Do tej grupy należą włoski gruczołowe i miodniki – znajdują się w kwiatach okrytonasiennych i wydzielają nektar, który zwabia owady.
·         Wypotniki, inaczej szparki wodne lub hydatody wydzielają wodę w postaci płynnej (kroplami).
·         Zdarza się, że skórka pokrywająca płatki kwiatów pełni funkcje wydzielnicze i wydziela substancje zapachowe.
·         Gruczoły trawienne występują np. u rosiczki
·         Zaliczamy do nich rury mleczne, które zbudowane są z komórek, u których zanikły poprzeczne ściany. Wnętrze utworów wypełnia sok mleczny (białka, cukry, woski, garbniki, alkaloidy, kauczuk). Sok mleczny pełni także funkcje ochronną.
·         Kanały żywiczne tworzą się ze specjalnie ukształtowanych przestworów międzykomórkowych w tkance miękiszowej. Występują one najczęściej u roślin iglastych. We wnętrzu kanałów żywicznych znajduje się żywica, która zabezpiecza roślinę przed infekcjami i zwierzętami roślinożernymi.
·         Zbiorniki olejków eterycznych u pomarańczy i innych cytrusów tworzone są też w przestworach międzykomórkowych, ale powstają przez rozpad komórek wydzielniczych.


Brak komentarzy:

Prześlij komentarz