 |
| Źródło: Wikipedia |
Są to najprymitywniejsze zwierzęta.
Jako jedyne wśród tego królestwa nie wykształciły tkanek, dlatego specjalnie
dla nich wyodrębniono podkrólestwo: nibytkankowce (Parazoa). Wszystkie gąbki bytują w środowisku
wodnym, najczęściej w morzach i oceanach, jedynie około 150 gatunków w wodach
słodkich, a ogólnie jest ich 8-9 tysięcy gatunków. Mogą występować na kilku
kilometrach głębokości, jednak najczęściej spotyka się je blisko brzegu, czyli
w dość płytkiej wodzie. Spośród zwierząt wyróżnia je (oprócz braku
wykształconych tkanek) również brak otworu gębowego i charakterystyczny wygląd
worka otworem skierowanym ku górze.
Pierwsze gąbki pojawiły się 600 mln
lat temu (prekambr), mianowicie gąbki krzemionkowe (inaczej szklane). W kambrze
zróżnicowały się na gąbki wapienne, pospolite i archeocjaty†, tworzyły one
wtedy duże skupiska raf. Wytworzyły się więc 4 gromady, z czego jedna już
wymarła. Współcześnie gąbki nie mają aż tak wielkiego znaczenie w budowaniu
raf.
Gąbki często organizują się w duże kolonie,
nawet do 50,000 osobników. We wnętrzu osobnika możemy spotkać wiele innych [organizmów
– M. Stec] (komensale, symbionty, rzadziej pasożyty). Bakterie, glony i
pierwotniaki żyją w komórkach gąbek. Płazińce, obleńce, pierścienice, mięczaki,
skorupiaki zamieszkują kanały w ich ciele
- http://www.invertebrata.yoyo.pl/spongiaria.htm
Od czasów antycznych gąbki używane
były w chirurgii i pomocne przy kąpieli. W optyce i jubilerstwie szkielety
gąbek krzemionkowych (szklistych) używane były jako delikatny materiał ścierny
oraz jako podkład pod rycerską zbroje. Ze względu na swoją wrażliwość dotyczącą
zanieczyszczenie wody, gąbki zaliczane są do bioindykatorów.
Jak wspomniano, Porifera mają kształt worka,
który posiada liczne pory nazwane ostiami. Jama wewnętrzna nazywa się
pragastralną lub inaczej spongocelem. Wielkością nie przekraczają 2 metrów,
jednakże najczęściej sięgają kilkunastu milimetrów. Gąbki mają prostą budowę,
jednak poszczególne elementy tej budowy nazywa się trudnymi do zapamiętania
określeniami, dlatego zachęcam do przeczytaniu różnych artykułów dotyczących
tego zagadnienia, wtedy łatwiej je zrozumieć i zapamiętać. Podczas rozwoju osobniczego
większości gąbek warstwy pochodzące z listków zarodkowych ulegają pomieszaniu,
dlatego nie używa się określeń ekto- i endoderma, lecz: warstwa zewnętrzna, dermalna
(pinakoderma) i wewnętrzna, gastralna (choanoderma) składającej się głównie z
choanocytów. Pomiędzy warstwami występuje mazohyl (uwaga! w podręczniku
OPERON-u, błędnie określa się go mezogleą), u młodych osobników występuje w
postaci płynnej, a u dojrzałych, jako galaretowata substancja. W mezohylu
spotyka się spikule zbudowane z węglanu wapnia (CaCO3) lub krzemionki (SiO2),
często oba te elementy połączone są białkiem – sponginą . Igiełki (spikule) te
tworzą szkielet wewnętrzny gąbek. Komórki gąbek są totipotencjalne, oznacza to,
że mogą przekształcać się w różne rodzaje komórek, jest to pomocne przy
regeneracji.
Poszczególne gatunki gąbek mogą mieć
różnie morfologicznie zbudowane ciało. Najprymitywniejszą typ budowy określa
się jako askon, kształtem przypomina
pałeczkę, u góry mającą oskulum, czyli otwór. Na całej powierzchni organizmu
występują porocyty, przez które woda dostaje się do wnętrza jamy pragastralnej.
Gąbki tego typu to głównie prymitywne gąbki wapienne. Typ morfologiczny
określany jako sykon, w porównaniu do
aksynu ma grubszą warstwę ścianek oraz dodatkowe rodzaje komórek. Ostatnia z
form to leukon, charakteryzuje się
głównie zmniejszeniem objętości jamy pragastralnej (spongocelu) i występuje u
większości gąbek.
Przez ostie/porocyty do wnętrz gąbek
dostaje się woda, substancje organiczne (plankton, bakterie) osadzają się na
komórkach, po czym zostają strawione na drodze endocytozy (trawienie wewnątrzkomórkowe).
Dzięki takiemu sposobowi zdobywania pożywienia, gąbki zalicza się do
filtratorów, oczyszczają od 100 do 2000 litrów wody na dobę, na 10 cm^3 ciała. Potrafią
produkować biotoksyny, co stanowi ich ochronę przeciwko drapieżcom.
Terminu ostia i porocyty nie należy
używać zamiennie. Ostia to kanały otoczone różnymi komórkami. Natomiast
porocyty to całe komórki, które mają w sobie otwory.
Gąbki w większości są obojnakami
(hermafrodytami). Gamety powstają bezpośredni w mezohylu, nie ma więc gonad. Zarodek
opuszcza organizm zapłodnionej gąbki, aby w postaci larw swobodnie pływając w
końcu przytwierdzić się do dna podłoża i rozwinąć w dorosłego osobnika. W
rozwoju tym występuje postać larwy, mamy więc do czynienia z rozwoje złożonym.
Jak wiadomo, proste organizmy lubią rozmnażać się bezpłciowo, jako że gąbki są
takimi organizmami, wykorzystują one swoje zdolności regeneracyjne, i
rozmnażają się poprzez pączkowanie, fragmentacje, soryty i poprzez gemule.
Dwóch pierwszych sposobów chyba nie muszę tłumaczyć, natomiast soryty to larwy,
które zbudowane są z komórki archeocytu otoczonego pożywieniem. Gemule to formy
przetrwalnikowe, które nie tracą swoich właściwości nawet po 3 latach. Formy te
osiągają zwykle 0,3mm wielkości. Kiedy warunki są odpowiedni z gemuli wydostają
się komórki, które osiadają i rozwija się postać dorosłego osobnika.
Przetrwalniki te mogą być przenoszone przez
ptaki.
Bibliografia:
- Wikipedia
- Invertebrata
- Biologia klasa 1. OPERON, zakres rozszerzony, Gdynia 2005
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz