Dział 6 - Mszaki

W moim przypadku na początku tego działu musiałem sobie zadać pytanie: „jak wyglądają i gdzie mogę spotkać mszaki?”. Niestety z początku źle sobie na to odpowiedziałem. Nieprawidłowo uznałem – patrząc na budowę płonnika pospolitego – że to coś w rodzaju zboża, czyli dość duże coś. Okazuje się jednak, że płonnik pospolity – choć jeden z największych mchów – dorasta tylko do 40 centymetrów. Wracając do meritum, mszaki dzielą się na wątrobowce (jungermaniowe i porostnicowe) oraz mchy.

Mszaki i glewiki mają przewagę gametofitu w przemianie pokoleń. Te pierwsze to prymitywne organowce, ponieważ nie posiadają korzeni, zastępczo ich funkcje pełnią chwytniki, które u dojrzałych torfowców zanikają. Tak więc mszaki w formie gametofitu posiadają: chwytniki, listki, łodyżkę. Jungermeniowe są najsłabiej rozwinięta gromadą mszaków. Prawdopodobnie w szkole i na maturze wymagana jest głównie wiedza o mchach, dlatego przedstawię teraz co nieco, o tej gromadzie na przykładzie mchu płonnika pospolitego.

Na rysunku przedstawiłem płonnika pospolitego jako połączenie gametofitu ze sporofitem. Taka postać oczywiście istnieje w normalnych warunkach (a nie tylko w mojej wyobraźni). Zacznijmy od łodyżki, w budowie wewnętrznej można wyróżnić wiązki przewodzące tj. hydroidy, czyli martwe komórki przewodzące wodę i sole mineralne oraz bardziej na zewnątrz leptoidy, które transportują związki organiczne, a ich komórki są żywe. Możemy odnotować też skórkę i korę pierwotną (tkanka miękiszowa i mechaniczna). Listki zbudowane są z asymilatorów, tkanki miękiszowej, przewodzącej, wzmacniającej i okrywającej. Listek jest wielowarstwowy (tylko u tego gatunku),. Jeżeli natomiast chodzi o sporofit, to jest to nieulistniona łodyżka zwana setą zakończona zarodnią, która okryta jest czepkiem. Sporofit (pokolenie diploidalne) wrośnięty jest w gametofit, dzięki któremu pobiera wodę, sole mineralne i związki organiczne (choć nie zawsze). Kiedy nadchodzi odpowiedni moment wieczko – mechanizm otwierający zarodnie, odpada (u wątrobowców pęka). Zahaczam już o cykl rozwojowy – zaznaczę to akapitem.

Zacznijmy od rozmnażania wegetatywnego – bezpłciowego. Z powodu dużych zdolności regeneracyjnych (większych od tych posiadanych przez Szatana Serduszko, ale mniejszych od Buu, są to postacie z DB) mszaki tworzą wielokomórkowe twory, które bardzo łatwo się odrywają, a następnie wyrastają z nich nowe roślinki. Te twory to tak zwane rozmnóżki (idiotyczna nazwa, nie?). Co do płciowych stosunków, to musimy zapoznać się z definicją rośliny jedno- i dwupiennej. Wg mnie to proste, ale wiele uczniów myli te pojęcia jeszcze przy nasiennych. Roślina jednopienna posiada gametangia (organy rozrodcze) płci męskiej i żeńskiej, a roślina dwupienna ma tylko organy jednej płci. Logiczne wydaje się więc, to, żę u roślin jednopiennych łatwiej o zapłodnienie (bo w pobliżu siebie są oba gametangia), choć rośliny wcale nie chcą zapładniać siebie samych, dlatego, stosują różne sztuczki – ale o tym w innej publikacji. Teraz gdy znamy definicję – możemy stwierdzić z pełnym zrozumieniem, że gametofity mszaków są jedno- lub dwupienne.

Męskie gametangia to kuliste lub maczugowate plemnie, wytwarzające ruchliwe (zaopatrzone w wici) plemniki. Te w środowisku wodnym dopływają do rodni, czyli gametangium żeńskiego, w którym znajduje się gotowa do zapłodnienia komórka jajowa. Po zapłodnieniu tworzy się zygota, z niej – sporofit, który wrasta w gametofit. Wcześniej wspomniany czepek, to oderwana część gametofitu (można to sobie wyobrazić). Potem kiedy haploidalne zarodniki dojrzeją, zarodnia otwiera się i je wysypuje. W glebie kiełkują i tworzą postać wielokomórkowej istoty - splątka (wątrobowce nie tworzą splątka). Ze splątka wyrasta kilka gametofitów i cykl się zamyka.

Porostnicowe i jungermaniowe (wątrobowce) nie mają splątka – jak wspomniałem – czyli mają go tylko mchy. Także ich zarodnie nie są osłonięte czepkiem – o czym chyba też wspomniałem oraz mają sprężyce w sporangiach, które służą do wysypywania się zarodników. Porostnicowe są zawsze dwupienne, ich gametangia wzniesione są na trzonkach, przykładem jest porostnica wielokształtna. Jungermeniowe tworzą trzy rzędy listków, żyją w warunkach wilgotnych, w górach, przykładem jest przyziemka. Mchy dzielą się na torfowce, prątniki, płonniki i o ich cechach charakterystycznych wspomniałem. Zdolność mszaków do zatrzymywania wody (retencja) ma pozytywne znaczenie w naturalnych środowiskach. Mszaki to organizmy pionierskie, bo przygotowują podłoże dla bardziej wymagających roślin.